Piše: Vladimir Paunović, socijalni radnik

Pune 24 godine roditelji Tamaša Tila iz Baje u Mađarskoj čekali su vesti o svom sinu koji je nestao 2000. godine. Do leta 2024. godine nisu znali da li je njihov sin živ ili mrtav, sve do anonimne dojave policiji, koja je ukazala na pravac u pronalaženju njegovog tela, koje je bilo zaliveno betonom na jednoj farmi u Baji. Nakon pronalaska tela i istražnih radnji, policija je uhapsila Janoša F., 40-godišnjeg  preduzetnika iz Budimpešte, koji je priznao ubistvo koje je izvršio kada je imao 16 godina.

Tamaš Til, tada 11-godišnji dečak, 28. maja 2000. godine krenuo je biciklom do obližnjeg  parka kako bi se igrao sa decom, jer je tog dana bila organizovana i proslava Dana dece u tom mestu. Kući je trebalo da dođe do 13 časova, ali se nikada nije vratio. Pokrenuta je intenzivna potraga za detetom u koju je bio uključen i FBI, ali nakon ispitivanja više od 500 ljudi, Tamaš nije bio pronađen. Mnogi su slali dezinformacije o tome da su videli Tamaša kako ulazi u voz, da je prodat i da se nalazi u lancu pedofilije, te da ga je neko udario kolima i zakopao, što je još više otežavalo istragu, kao i život njegovih roditelja. Nakon određenog vremena, potraga je prekinuta, a istraga nije dovela do Tamaševog pronalska. Tri meseca nakon nestanka, pronađen je bicikl koji je pripadao dečaku, uredno naslonjen uz ogradu. Nikakvog traga o tome nije bilo 24 godine, da li je dečak živ ili mrtav, niti gde se nalazi. 

Nakon što je policija dobila nove informacije zahvaljujući anonimnoj dojavi, ostaci dečaka su otkriveni u betonu na farmi Jožefa V., koji je inače bio jedan od osumnjičenih u prvobitnoj  istrazi. Na istoj farmi je radio tada 16-godišnji, a sada 40-godišnji Janoš F.
Posle ovog događaja, Janoš F. je napustio Baju i otpočeo novi život u Budimpešti, gde je  stvorio porodicu i postao uspešan preduzetnik. Tako je misteriozni nestanak malog Tamaša postao jedna od nerazjašnjenih priča pune 24 godine. 

Nakon pronalaska tela i novih materijalnih dokaza, istraga je pokazala da se radi o  brutalnom ubistvu koje je Janoš, prema podacima mađarske policije i tužilaštva, izvršio iz nepoznatih razloga. 

Međutim, ono što ovaj slučaj čini u isto vreme intrigantnim i donekle veoma zabrinjavajućim, nije samo otkrivanje tajne stare 24 godine.
Naime, Janoš F. je u vreme ubistva bio maloletno lice, te je s tim u vezi, kao maloletnom licu, ovo krivično delo zastarelo 2015. godine i prema tome, ne može mu se suditi za ovo krivično delo. Odmah nakon davanja izjave u policiji i priznanja dela, koje je inače priznao u svojstvu svedoka, Janoš je izašao na slobodu. U skladu sa mađarskim  zakonodavstvom, protiv njega se ne može pokrenuti nikakav postupak. 

Drugi zabrinjavajući momenat u celoj priči je pozadina Janoševog odrastanja. Janoš je bio dete u sistemu socijalne zaštite, koji je tih godina trpeo korenite promene koje su, nažalost, bile na štetu dece korisnika socijalne zaštite. Veliki broj dece poput Janoša bio je smeštan u domove za decu, u kojima su, prema izveštajima mađarskog ombudsmana, u to vreme bile korišćene zabranjene metode kažnjavanja problematične dece, uključujući fizičko kažnjavanje, sediranje lekovima poput Seduskena (lek za suzbijanje agresivnosti) i vezivanje za krevet. Sa decom su radila nestručna lica, a u domovima je bilo široko zastupljeno  zlostavljanje u svakom obliku. Stručnjaci ističu da kontinuirana izloženost dece ovakvoj atmosferi zlostavljanja, kažnjavanja i zanemarivanja dečijih potreba ostavlja dugoročne i nepovratne posledice na psihološko i emocionalno sazrevanje. S tim u vezi, postavlja se pitanje da li je ovakav sistem od jednog deteta stvorio ubicu druge dece? 

Mađarska se trenutno nalazi u svojevrsnoj krizi, gde ovaj slučaj preokupira opštu i političku javnost jer se neminovno postavlja pitanje da li se na ovaj način može izbeći odgovornost za teško ubistvo. Takođe, pravni zastupnik Janoša F. dovodi u pitanje validnost priznanja, tvrdeći da je dato bez prisustva advokata i bez ispunjavanja pravnih uslova, te da je priznanje dato od strane osobe u svojstvu svedoka, a ne osumnjičenog, pri čemu postoje razlike u formama izjave svedoka i osumnjičenog.

Iako ovaj slučaj sa pravne strane predstavlja svojevrstan „Gordijev pravni čvor“, za koji  trenutno ne postoje odgovori kako ga razmrsiti, sa stanovišta naše organizacije postavlja se jednostavno pitanje: Ko je odgovoran za to što je jedno dete ubilo drugo dete? 

Trenutna kriza u Mađarskoj koja je pokrenula ovo pitanje je samo posledica nemarnosti mađarskog sistema, pokušaja uštede i neadekvatno sprovedenih reformi. Upravo ovakve situacije nosioci političkih elita nisu u stanju da predvide, jer za Mađarsku pored važnijih pitanja poput rata u Ukrajini ili donošenja seta zakona koje od njih zahteva EU kako im ne bi zamrzla sredstva, rešavanje ovog pitanja starog 24 godine, koje uključuje ubijeno dete i dete ubicu, postalo je političko pitanje i izvor političke krize.

Ova situacija predstavlja upozorenje za društvo poput našeg, imajući u vidu sličnosti u načinu funkcionisanja, modele tranzicije i reforme socijalne zaštite. Odnos društva prema deci, posebno deci sa problemima u ponašanju, i postojanje adekvatnih oblika zaštite, mera i usluga, direktno utiču na broj nestale i ubijene dece, kao i dece koja postaju počinioci nasilja.
Suštinski je neophodno da se ovaj problem shvati ozbiljno i da se krene u aktivno rešavanje izazova koji se odnose na decu sa problemima u ponašanju. To uključuje zakonski prepoznate, ali u našoj zemlji gotovo nepostojeće dnevne boravke za decu sa problemima u ponašanju, kao najprihvatljiviji, najmanje restriktivan i prilagođen oblik usluge.

Izvor originalne fotografije/Photo source: https://ibna.rs/resena-misterija-ubistva-decaka-posle-24-godine-namamio-ga-na-farmu-pa-mu-brutalno-presudio-roditelji-nikada-nisu-gubili-nadu-ali-stigle-su-najgore-vesti/